Դաս 25.

Դաս 25.    (29.04-03.05)

§52. Շոգեգոյացման տեսակարար ջերմություն:

1. Ինչի՞ համար է ծախսվում եռացող հեղուկին տրվող էներգիան:
Եռացող հեղուկին մատակարարված էներգիան օգտագործվում է հեղուկի մոլեկուլների միջև միջմոլեկուլային ուժերը հաղթահարելու և այն գազի կամ գոլորշու վերածելու համար։

2. Ի՞նչն են անվանում շոգեգոյացման ջերմություն:

3. Ի՞նչն են անվանում շոգեգոյացման տեսակարար ջերմություն:
Գոլորշացման հատուկ ջերմությունը ջերմային էներգիայի քանակությունն է, որն անհրաժեշտ է նյութի միավոր զանգվածը եռման կետում գոլորշիացնելու համար։

4. Ո՞րն է շոգեգոյացման տեսակարար ջերմության միավորը միավորների ՄՀ-ում:
Ջերմության հատուկ միավորն է Ջոուլը (Ջ)․

5. Ի՞նչ է նշանակում «սպիրտի շոգեգոյացման տեսակարար ջերմությունը 9-105 Ջ/կգ է» արտահայտությունը:
Ալկոհոլի գոլորշիացման հատուկ ջերմությունը 9-105 Ջ/կգ է

6. Ինչպե՞ս են հաշվում այն ջերմաքանակը, որն անհրաժեշտ Է եռման ջերմաստիճանում հեղուկը գոլորշու փոխարկելու համար:
Եռման ջերմաստիճանում հեղուկը գոլորշու վերածելու համար անհրաժեշտ ջերմության քանակը կարելի է հաշվարկել Q = mL բանաձևով։

7. Ինչպե՞ս կարելի է փորձով ցույց տալ, որ գոլորշու խտացման ժամանակ էներգիա է անջատվում:
Գոլորշի խտացման ժամանակ էներգիայի արտազատումը կարող է փորձնականորեն ցուցադրվել՝ թույլ տալով գոլորշու խտանալ սառը մակերեսի վրա։

8. Ո՞ր մարմինն ունի ավելի մեծ ներքին էներգիա` 100 °C ջերմաստիճանի ջուրը, թե՞ դրա- նից ստացված 100 °C ջերմաստիճանի գոլորշին:
Դիոնացված գոլորշին 100 °C ջերմաստիճանում ավելի մեծ ներքին էներգիա ունի, քան ջուրը 100 °C ջերմաստիճանում։

9. Ինչու՞ մթնոլորտում ջրի գոլորշու խտացումն անձրևի կաթիլների կամ ձյան տեսքով հան- գեցնում է օդի տաքացման:
Ջրային գոլորշին մթնոլորտում խտանում է անձրեւի կամ ձյան տեսքով, երբ շփվում է սառը օդի հետ:

Պատասխանել հետևյալ տեսահարցերին։

Հարց․ Ինչու՞ է ավելի վտանգավոր գոլորշով այրվելը, քան եռացող ջրով։

Նախ, եռացող ջրի ջերմաստիճանը 100C է, մինչդեռ գոլորշու ջերմաստիճանը, հատկապես ճնշման տակ, կարող է շատ ավելի բարձր լինել, երկրորդը, երբ ջուրը դիպչում է մաշկին, նույնիսկ շատ տաք, այն ակնթարթորեն սառչում է մարմնի ջերմաստիճանով (որը միջինը կազմում է 36,6C): ). Գոլորշին, ընդհակառակը, ավելի շատ ջերմություն է արձակում, երբ գազային վիճակից անցնում է հեղուկ վիճակի և որպես խոնավություն «նստում» է մաշկի վրա։

Դիտել տեսանյութը։

Գոլորշիացում և խտացում:

Դաս 22.    (08.04-12.04)

§50.Գոլորշիացում և խտացում:

Քննարկվող հարցեր՝ 

1. Ի՞նչ է շոգեգոյացումը, և ի՞նչ ձևով է այն ընթանում: Շոգեգոյացման ի՞նչ երկու տեսակ է հանդիպում բնության մեջ:
Նյութի անցումը հեղուկ կամ պինդ վիճակից գազայինի կոչվում է շոգեյացում։ Գոյություն ունի շոգեյացման երկու տեսակ ՝ գոլլորշիացում և եռում։

2. Ի՞նչ է գոլորշիացումը:
Հեղուկի ազատ մակերևույթից շոգեյացումը կոչվում է գոլորշիացում։

3. Ինչու՞ է հեղուկը գոլորշիանում բոլոր ջերմաստիճաններում:
Քանի որ գոլորշացման ժամանակ հեղուկից դուրս են թռչում առավել արագաշարժ մոլեկուլները, ապա հեղուկի մեջ մնացած մոլեկուլների ներքին կինետիկ էներգիան աստիճանապբար սկսում է նվազել։ Դրա հետևանքով գոլորշացող ջերմաստիճանն իջնում է, հեղուկը սառչում։

4. Ինչի՞ց է կախված հեղուկի գոլորշիացման արագությունը:
Հեղուկի գոլորշիացման արագությունը կախված է նրա ջերմաստիճանից։

5. Ինչպե՞ս է կախված գոլորշիացման արագությունը հեղուկի ջերմաստիճանից: 
Հեղուկի ազատ մակերևույթից շոգեգոյացումը կոչվում է գոլոշիացում:Ինչքան հեղուկի ջերմաստիճանը բարձր է, այնքան արագ է ընթանում գոլոշիացումը և հակառակը։

6. Ինչպե՞ս է կախված գոլորշիացման արագությունը հեղուկի ազատ մակերևույթի մակերեսից:
Գոլորշիացման արագությունը կախված է նաև հեղուկի ազատ մակերևույթի չափերից։

7. Ինչո՞ւ է հեղուկի գոլորշիացումն ավելի արագ կատարվում քամու առկայությամբ:
Եթե գոլորշացման ընդացքում քամու շնորհիվ առաջացնենք օդի շարժում, ապա այն կտանի գոլորշու մի մասը, ուստի հեղուկ վերադարձող մոլեկուլների թիվը կպակասի, և գոլորշիացումն ավելի արագ կընթանա։

8. Ինչո՞ւ է գոլորշիացման ժամանակ հեղուկի ջերմաստիճանը նվազում:
Քանի որ գոլորշիացման ժամանակ անջատվում է ջերմաքանակ, հեղուկի ջերմաստիճանը նվազում է։

9. Ո՞ր գոլորշին է կոչվում հագեցած:
Գոլորշին, որն իր հեղուկի հետ շարժուն հավասարակշռության մեջ է, կոչվում է հագեցած։

10. Ի՞նչ եղանակով է հնարավոր լինում կանխել մոլորակի մթնոլորտ ի միջով անցնող տիեզերանավի գերտաքացումը:

11. Ի՞նչ է խտացումը:
Նյութի անցումը գազային վիճակից հեղուկ վիճակի կոչվում է խտացում։

12․ Ո՞ր երևույթներն են բացատրվում գոլորշու խտացմամբ:

13. Ո՞ր սարքի միջոցով են չափում օդի խոնավությունը: Ինչպե՞ս է այն կառուցված:

Լուծել հետևյալ խնդիրները՝

1. Ինչքա՞ն էներգիա պետք է ծախսել 100 գ զանգվածով և հալման ջերմաստիճանում գտնվող արծաթի կտորը հալելու համար: 

2. Ինչքա՞ն էներգիա պետք է ծախսել 20 կգ զանգվածով և հալման ջերմաստիճանում գտնվող կապարը հալելու համար: 

3. Ի՞նչ ջերմաքանակ է անջատվում 3 կգ զանգվածով սպիրտը պնդանալիս: 

4. Ի՞նչ ջերմաքանակ է անջատվում 2 կգ զանգված ունեցող սնդիկի պնդացման ժամանակ: 

Բնագիտության ֆլեշմոբ — ֆիզիկա

ՓՈՐՁԱՐԱՐԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

1. Երկու միանման ափսեների մեջ լցրեք նույն քանակությամբ ջուր (ասենք՝ երեքական ճաշի գդալ): Առաջին ափսեն դրեք տաք տեղ, երկ- րորդը՝ սառը: Չափեք այն ժամանակամիջոցները, որոնց ընթացքում գոլորշիանում են երկու ափսեների ջրերը։

2. Կաթոցիկից թղթի վրա մեկական կաթիլ ջուր և սպիրտ կաթեցրեք։ Չափեք ժամանակը, որն անհրաժեշտ է դրանց գոլորշիացման համար: Այդ հեղուկներից որի միջմոլեկուլային ձգողության ուժն է ավելի փոքր:

3. Նույն քանակի ջուր լցրեք բաժակի և ափսեի մեջ: Չափեք ժամանակը, որի ընթացքում ջուրը կգոլորշիանա: Բացատրեք ջրի գոլորշիացման արագությունների տարբերությունը:

Հալման տեսակարար ջերմություն:

Դաս 22.    (08.04-12.04)

§49. Հալման տեսակարար ջերմություն: 

Քննարկվող հարցեր՝

1. Ինչի՞ համար է ծախսվում հալման ջերմաստիճանում բյուրեղային մարմնին ջեռուցչի տված էներգիան:

Հալման ընթացքում մարմնի ջերմաստիճանը չի փոփոխվում: Այդ դեպքում նրա ստացած ամբողջ էներգիան ծախսվում է բյուրեղային ցանցը քայքայելու և մարմնի մոլեկուլների պոտենցիալ էներգիան մեծացնելու վրա:

2. Ի՞նչն են անվանում հալման ջերմություն:

1 կգ բյուրեղային նյութը նույն ջերմաստիճանի հեղուկի վերածելու համար, կոչվում է հալման տեսակարար ջերմություն:

3. Ի՞նչն են անվանում հալման տեսակարար ջերմություն:

Ֆիզիկական այն մեծությունը, որը ցույց է տալիս, թե ինչ ջերմաքանակ է անհրաժեշտ հալման ջերմաստիճանում գտնվող1 կգ բյուրեղային նյութը նույն ջերմաստիճանի հեղուկի վերածելու համար, կոչվում է հալման տեսակարար ջերմություն

4. Ի՞նչ միավորով է չափվում հալման տեսակարար ջերմությունը միավորների ՄՀ-ում:

Տեսակարար հալման ջերմությունը չափվում Է Ջ/կգ–ով կամ կկալ/կգ֊ով։

5. Ի՞նչ է նշանակում «պարաֆինի հալման տեսակարար ջերմությունը 150 կՋ/կգ է» արտահայտությունը:

Դա նշանակում է, որ 1 կգ պարաֆինի լրիվ հալման համար անհրաժեշտ է 150 կՋ էներգիա:

6. Ինչպե՞ս են հաշվում այն ջերմաքանակը, որն անհրաժեշտ է հալման ջերմաստիճանում բյուրեղային մարմինը հալելու համար:

Փորձով նույն զանգվածով տարբեր նյութերի հալման պրոցեսն ուսումնասիրելով՝ կարելի է նկատել, որ դրանք հեղուկի վերածելու համար տարբեր ջերմաքանակ է հարկավոր: Օրինակ՝ 1 կգ սառույցը հալելու համար անհրաժեշտ է ծախսել 332 կՋ էներգիա, իսկ 1 կգ կապարը հալելու համար՝ 25 կՋ:

7. Հալվող սառույցը բերեցին սենյակ, որտեղ ջերմաստիճանը 0°C է։ Կշարունակի՞ արդյոք սառույցը հալվել:

8. Ո՞ր մարմինն ունի ավելի մեծ ներքին էներգիա՝ 0°C ջերմաստիճանի սառույցի կտորը, թե՞ դրանից ստացված 0°C ջերմաստիճանի ջուրը։

Ջուրը

9. Ինչպե՞ս հաշվել այն ջերմաքանակը, որը բյուրեղանալիս անջատում է հալման ջերմաս- տիճան ունեցող մարմինը:

10. Ոսկու հալման տեսակարար ջերմությունը հավասար է 67 կ2 կգ-ի: Ի՞նչ է ցույց տալիս այդ թիվը:

11. Ո՞ր բանաձևով են հաշվում նյութի բյուրեղացման ընթացքում անջատվող ջերմաքանակը:

Ամորֆ մարմինների հալումը․

§42. Կոնվեկցիա.

§42. Կոնվեկցիա.

§43.Ճառագայթային ջերմափոխանակում .

Առաջադրվող հարցեր՝

1.Բացատրեք, թե ինչպես է տեղի ունենում ջերմափոխանակումը մթնոլորտի ստորին՝ տաք, և վերին՝ սառը, շերտրրի միջև: Ձեզ հայտնի որ օրենքի վրա է հիմնված այդ ջերմափոխանակումը: 

Տաքանալիս օդն ընդարձակվում է, և նրա խտությունը փոքրանում է շրջապատող սառն օդի խտությունից: Այդ դեպքում տաք օդի վրա ազդող արքիմեդյան ուժը գերազանցում է նրա կշիռը և ստիպում, որ այն բարձրանա վեր, իսկ ավելի մեծ խտությամբ օդը իջնի ներքև: Տեղի է ունենում օդի սառւ և տաք շերտերի մեխանիկական խառնում, որն ուղեկցվում է ջերմափոխանակմամբ: Ջերմափոխանակման այս եղանակն էլ կոչվում է կոնվեկցիա: Կոնվեկցիայով ջերմափոխանակումը բնորոշ է նաև հեղուկներին:

2.Ջերմահաղորդման որ եղանակն են անվանում կոնվեկցիա: Որն է կոնվեկցիայի և ջերմահաղորդականության երևույթի հիմնական տարբերությունը:

Կոնվեկցիա են անվանում հեղուկի կամ գազի հոսանքների միջոցով կատարվող ջերմահաղորդումը, որը հետևանք է հեղուկի կամ գազի շերտերի անհավասարաչափ տաքացման:

3.Նկարագրեք օդում կոնվեկցիան ցուցադրող փորձը: 

Ուղղաձիգ դրված ապակե խողովակը լցնենք ծխով: Ծուխը սովորաբար երկար է մնում խողովակում: Բայց եթե ներքևից մոտեցնենք վառվող սպիրտայրոց, ապա տաքացած օդը կոնվեկցիայի շնորհիվ կբարձրանա վեր՝ բարձրացնելով նաև ծխի քուլաները, որոնք դուրս կգան խողովակի վերին ծայրից:

4.Նկարագրեք ջրում կոնվեկցիան ցուցադրող փորձը:

Ապակե անոթի մեջ ջուր լցնենք: Անոթի հատակին դնենք կալիումի պերմանգանատի մի քանի բյորեղիկ: Հատակի մոտ ջուրը կգունավորվի մանուշակագույն: Անութը դնենք վառվող գազօջախին կամ պահենք սպիրտայրոցի բոցի վրա: Կնկատենք, թե ինչպես են գունավորված ջրի ներքևի տաք շերտերը, արտամղվելով սառը ջրից, բարձրանում վեր: Իսկ սառը պատերի մոտ ջուր իջնում է ներքև: Առաջանում է ջրի անընդհատ շրջապտույտ, որն ուղեկցվում է ջերմության տեղափոխմամբ: Ջրի այդ շրջապտույտն էլ հենց կոնվեյցիան է, որի շնորհիվ ջուրը տաքանում է հավասարաչափ:

5.Ինչպես է գոյանում ամպը:

Կոնվեկցիոյով է պայմանավորված նաև ամպագոյացումը: Պարզ եղանակին Արեգակը տաքացնում է գետինը՝ միարժամանակ տաքացնելով նաև մթնոլորտի երկրամերձ շերտը: Կոնվեկցիայի շնորհիվ տաքացած օդի այդ զանգվածը բարձրանում է վեր: Բարձրանալուն զուգընթավ ՝ տաք օդն ընդարձակվում է, ընդ որում, բավականաչափ արագ, քանի որ վեր է բարձրանում համեմատաբար մեծ արագությամբ: Արագ ընդարձակվելիս վեր բարձրացող օդն աշխատանք է կատարում ոչ թե շրջապատից ստացած էներգիայի, այլ իր ներքին էներգիայի հաշվին: Օդի այդ զանգվածի ջերմաստիճանը նվազում է: Վեր բարձրացող օդն սկսում է սառչել, և եթե նաև բավականաչափ խոնավ է, ապա որոշ բարձրությունից սկսած, գոլորշու խտացման հետևանքով առաջանում են ջրի մանրիկ կաթիլներ, գոյանում է ամպ:

6.Ինչպես է առաջանում քամին:

Կոնվերցիայով ջերմափոխանակման հետևանք է մասնավորապես քամին: Ինչպե ՞ս է առափնյա վայրերում առաջանում մեղմանուշ քամին՝ զեփյուռը:

7.Հնարավոր է արդյոք կոնվեկցիան պինդ մարմիններում?
այո

8.Ինչ է էլեկտրամագնիսական դաշտը: Ինչ վիճակներում կարող է գոյություն ունենալ:

Լույսը, ռադիոակիքները մատերիայի մի առանձնահատուկ տեսակի՝ էլեկտրամագնիսական դաշտի դրսևորումներ են: Էլեկտամագնիսական դաշտը կարող է գոյություն ունենալ և՛ նյութկան միջավայրում, և՛ նյութից առանջին:

9.Ինչ է էլեկտրամագնիսական ալիքը:

Էլեկտարամգնիսական դաշտը կոչվում է էլեկտրամագնիսական ալիք:

10.Ջերմահաղորդման որ եղանակն են անվանում ճառագայթային ջերմափոխանակում: Բերեք մի քանի օրինակ:

Ջերմահաղորդումը ջերմային ճառագայթման արձակմամբ և կլանմամբ անվանում են ճառագայթային ջերմափոխանակում:

11.Որ մարմինն է ավելի լավ կլանում ջերմային ճառագայթումը՝սև, թե սպիտակ:

Սև կամ մուգ մարմինները ավելի լավ են կլանում ջերմային ճառագայթը:

12.Ինչու են օդապարիկները, ինքնաթիռի թևերը ներկում արծաթագույն, իսկ Երկրի արհեստական արբանյակներում տեղակայված որոշ սարքեր՝ մուգ գույնով:

§40. Ջերմաքանակ.

Դաս 17.    (26.02-01.03)

Դիտել տեսանյութերը.

http://esource.armedu.am/app/?subject=6&grade=10#49,24467

Մարմնի (կերոսինի)  ներքին էներգիայի փոփոխումը մեխանիկական աշխատանք կատարելով՝

§40. Ջերմաքանակ.

§41. Ջերմահաղորդականություն.

Առաջադրվող հարցեր՝

1․Ինչո՞վ են տարբերվում ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը:
Ջերմահաղորդման պրոցեսը և աշխատանքի կատարումը տարբերվում են նրանով, որ ջերմահաղորդման պրոցեսի ժամանակ օգտագործվում է ներքին էներգիան։

2․Ի՞նչ է ջերմանաքանակը: 
Այն էներգիան, որը մարմինը ստանում կամ տալիս է ջերմափոխանակության ժամանակ, կոչվում է ջերմաքանակ:

3․Ի՞նչ միավորով է արտահայտվում ջերմաքանակը միավորների ՄՀ-ում:
Ջերմաքանակ արտահայտվում է` 1Ջ(Ջոուլ), 1ԿՋ(Կիլաջոուլ), 1ՄՋ(Մեգաջոուլ):

4․Ո՞ր դեպքում է ավելի շատ ջերմաքանակ պահանջվում՝ նույն զանգվածի գոլ, թե եռման ջուր ստանալու համար:

Եռման ջուր ստանալու համար, իսկ ավելի կոնկրետ 100°։

5․Նկարագրեք ջերմահաղորդականության երևույթը ցուցադրող փորձը:
Եթե ամրակալանին պղնձե ձող ամրացնենք մոմով կամ պլաստիլինով ձողի երկայնքով մի քանի մեխեր ամրացնենք ձողի մյուս ծայրը տաքացնենք սպիրտայրոցի բոցով: Տաքանալու ընթացքում մոմն կսկսի հալչել, և մեխերն աստիճանաբար պոկվում են ձողից: Այս փորձն ակնառու է դարձնում էներգիայի հաղորդումը ձողի տաք ծայրից դեպի սառը ծայրը:

Փորձը ցույց է տալիս, որ երբ պղնձե ձողը տաքանում է մոմը կամ պլաստիլինը հալվում է և մեխերը ընկնում են։

6․Թվարկեք մի քանի լավ ջերմահաղորդիչ մի քանի վատ ջերմահաղորդիչ նյութեր:
Լավ ջերմահաղորդիչներ են համարվում` Երկաթ, պղինձ, արծաթ:
Վատ ջերմահաղորդիչներ են համարվում` Հեղուկները, գազերը, և օդը:

7․Ինչո՞ւ է օդը վատ ջերմահաղորդիչ:
Քանի որ գազերը վատ ջերմահաղորդիչներ են, իսկ օդի մեջ կան գազեր, օդը համարվում է վատ ջերմահաղորդիչ;

8․Ի՞նչ կիրառություն ունեն ջերմամեկուսիչ նյութերը:
Ջերմամեկուսիչ նյութերն ունեն ցածր ջերմահաղորդականություն և օգտագործվում է տարբեր նպատակներով՝  միջավայրը տաք կամ սառը պահելու համար

9․Ի՞նչ եք կարծում հնարավոր է ջերմահաղորդականությն երևույթը վակուումում: Ինչո՞ւ:
Այո հնարավոր է, քանի որ տերմոսը աշխատում է նույն սկզբունքով:

Թերմոս

Դիտեք նաև կից ուսումնական նյութը.

ՋԵՐՄԱՀԱՂՈՐԴԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

Կարդացեք հետաքրիր տեղեկություններ ջերմային շարժիչների ստեղծման պատմությունից․

Ամենապարզ «մեկանգամյա» ջերմային շարժիչը (գոլորշու շարժիչ):

Գոլորշի շարժիչների ստեղծման պատմությունից․․․

Դաս 15

Դաս 1.   (12.02-16.02)

Թեմա՝  

§35. Մոլեկուլների քաոսային շարժման արագությունը և մարմնի ջերմաստիճանը: 

§36. Ջերմաչափ: Ջերմաստիճանային սանդղակ:

1. Ինչ է կատարվում տաք և սառը մարմիններն իրար հպելիս:
Տաք և սառը մարմինները իրար հպելիս տաք մարմինը միշտ հովանում է, իսկ սառը մարմինը՝ տաքանում:

2.Որ ֆիզիկական մեծությունն է բնորոշում մարմնի տաքացվածության աստիճանը:
Մարմինների տաքացվածությունը բնորոշում են ջերմաստիճան կոչվող ֆիզիկական մեծությամբ:

3.Ինչ կապ կա մոլեկուլների անկանոն շարժման արագությունների և մարմնի ջերմաստիճանի միջև:
Երբ ջերմաստիճանը բարձրանում է, ապա դիֆուզիայի գործընթացը արագնում է և այդպիսով ջերմաստիճանը պատճառ է դառնում քաոսային անկանոն շարժման արագացմանը:

4. Ինչ է ջերմային շարժումը:
Մարմնի մասնիկների՝ ատոմների և մոլեկուլների անկանոն, քաոսային շարժումն անվանում են ջերմային շարժում:

5.Ինչու է գազերում դիֆուզիան տևում տասնյակ վայրկյաններ, երբ մոլեկուլների  ջերմային շարժման արագությունները հարյուրավոր մ/վ կարգի մեծություններ են:
Քանի որ ջերմային շարժման արագությունները շատ մեծ են, ապա գազի մոլեկուլները սենյակի մի ծայրից մյուսը կարող են հասնել մի քանի հարյուրերորդական վայրկյանում: Սակայն հսկայական թվով մոլեկուլների հետ անկանոն և պատահական բախումների հետևանքով մոլեկուլները որոշակի ուղղությամբ տեղափոխվում են չնչին չափով: Հենց սա է պատճառը, որ դիֆուզիան գազերում տևում է տասնյակ վայրկյաններ:

6. Կարելի է արդյոք մեր զգայարանների օգնությամբ ճիշտ գնահատել մարմնի ջերմաստիճանը:   
Եթե ձեռքը հպենք մայթեզրի ծառին և մոտակա լուսավորության մետաղե սյանը, ապա վերջինս կթվա շատ ավելի սառը, քան ծառը, չնայած և՛ ծառը, և՛ մետաղե սյունը նույն ջերմաստիճանում են: Այս, ինչպես նաև բազմաթիվ այլ օրինակներ համոզում են, որ մեր զգայարաններով ջերմաստիճանի գնահատումը շատ մոտավոր է:

7. Ինչպես է կոչվում մարմնի ջերմաստիճանը չափող սարքը:
Ջերմաստիճանը, ինչպես և յուրաքանչյուր ֆիզիկական մեծություն, կարելի է որոշել չափումների միջոցով: Առավել տարածված հեղուկային ջերմաչափներում օգտագործվում է հեղուկի ջերմային ընդարձակման երևույթը:

8. Ինչպիսի ջերմաչափեր գիտեք:  
Լաբորատորիաներում և բժշկության մեջ օգտագործում են հիմնականում սնդիկային ջերմաչափ, իսկ կենցաղում օգտագործվող ջերմաչափերում, որպես հեղուկ, օգտագործում են գունավորված սպիրտ կամ առողջության համար անվտանգ այլ հեղուկներ:

9. Ֆիզիկական ինչ երևույթ է օգտագործվում սնդիկային ջերմաչափում:
Սնդիկային ջերմաչափում, ինչպես և մյուս հեղուկային ջերմաչափերում  օգտագործվում է հեղուկի ջերմային ընդարձակման երևույթը՝ տաքանալուց սնդիկի ծավալը մեծանում է և հետևաբար բարձրանում է սնդիկի սյան բարձրությունը:

10. Ինչ ջերմաստիճանային սանդղակներ գիտեք: 
Լայնորեն տարածված է Ցելսիուսի սանդղակը, Ֆարենհայտի սանդղակը:

11. Ինչ կապ կա  Ցելսիուսի և Ֆարենհայտի սանդղակների 1 աստիճանների միջև:
Նույն մարմնի ջերմաստիճանը կարելի է չափել տարբեր սանդղակներ ունեցող ջերմաչափերով, ուստի դրանց ցուցմունքները կապված են միմյանց հետ:

ՓՈՐՁԱՐԱՐԱԿԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ

Բաժակի հատակին կալիումի պերմանգանատի մի փոշեհատիկ դրեք և վերևից սառը ջուր լցրեք: Ջուրը չխառնելով՝ որոշեք, թե ինչքան ժամանակ անց կալիումի պերմանգանատի մոլեկուլները կհայտնվեն ջրի վերին շերտերում: Չափելով ջրի մակարդակի բարձրությունը որոշեք դիֆուզիայի ընթացքի արագությունը:

Պատրաստեք ուսումնական նյութ՝ «Դիֆուզիան օգնում է … կանխելու վտանգը»:

§22. Էներգիայի փոխակերպումները տատանողական շարժման ժամանակ:

§22. Էներգիայի փոխակերպումները տատանողական շարժման ժամանակ: 

§23. Մաթեմատիկական և զսպանակավոր ճոճանակներ: Սեփական տատանումների պարբերությունը:        

1. Որքա՞ն է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի լրիվ մեխանիկական էներգիան:

Սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի լրիվ մեխանիկական էներգիան կարելի է հաշվել այս բանաձևով՝

Eպ=mgh և Eկ=mv^2/2

2.Էներգիայի ի՞նչ փոխակերպումներ են  տեղի ունենում ճոճանակի սեփական տատանումների ժամանակ:
Դիտարկեն մեկ մաթեմատիկական ճոճոնակ։ Դադարի վիճակում գտնվելիս իր նա ունի շատ պոտենցիալ էներգիա։

3. Ո՞ր դիրքում է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի պոտենցիալ էներգիան առավելագույնը և որ դիրքում նվազագույնը:
Պոտենցիալ էներգիան ունի նվազագույն արժեքը գնդիկի հավասարակշռման դիրքում, իսկ առավելագույն արժեքը ունի լայնույթի ամենաբարձր կետում։

4. Ո՞ր դիրքում է սեփական տատանումներ կատարող ճոճոնակի կինետիկ էներգիան առավելագույնը և որ դիրքում նվազագույնը:
Գնդիկի կինետիկ էներգիայի առավելագույն արժեքը լինում է գնդիկի հավասարակշված դիրքում, իսկ նվացագույնը լայնույթի ամենաբարձր կետում։

5. Ի՞նչ տվյալներ են անհրաժեշտ մաթեմատիկական ճոճանակի առավելագույն արագու- թյունը հաշվելու համար: Մտածեք, թե ինչ եղանակով կարելի է հաշվել այն:

6. Ինչպե՞ս կարելի է ստանալ չմարող տատանումներ:
Չմարող տատանումներ կարելի է ստանալ շփման ուժի և դիմադրության ուժի բացակայության դեպքում։

7. Ի՞նչ մեծություններից է կախված մաթեմատիկական ճոճանակի տատանումների պարբերությունը և ինչ մեծություններից  այն կախված չէ: Գրել բանաձևը:
Մաթեմատիկական ճոճոնակի պարբերությունը կախված է թելի երկարությունից և կախված չէ գնդիկի զանգվածից։

8. Ի՞նչ մեծություններից է կախված զսպանակավոր ճոճանակի տատանումների պարբերությունը: Գրել բանաձևը:

9. Որքա՞ն է ազատ անկման արագացումը ՝ հասարակածում, բևեռներում, Երևանում:

§20. Գաղափար մեխանիկական տատանումների մասին:

Դաս 12.    (04.11-15.12)   

ՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ  ՏԱՏԱՆՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ԱԼԻՔՆԵՐ

Թեմա՝

§20. Գաղափար մեխանիկական տատանումների մասին:

§21. Մարող և չմարող տատանումներ:Ազատ և հարկադրական տատանումներ:

§22. Էներգիայի փոխակերպումները տատանողական շարժման ժամանակ:  

1.  Մեխանիկական տատանումների ի՞նչ օրինակներ գիտեք:

Օրինակ՝ թիթեռի թռիչքը։

 2.  Ի՞նչն է բնորոշ բոլոր տատանողական շարժումներին:

Նրանք շարժվում են նույն հերդականությամբ տարբեր ուղություններով։

 3.  Ո՞ր տատանումներն են անվանում պարբերական:

Պարբերական են անվանում այն տատանումները, որոնք պարբերաբար կրկնվում են։

 4.  Ո՞ր ֆիզիկական մեծությունն է կոչվում տատանումների պարբերություն:

Այն ամենափոքր ժամանակամիջոցը, որից հետո տատանումները կրկնվում են, կոչվում է տատանումների պարբերություն։

 5.  Ի՞նչ միավորներով է արտահայտվում տատանումների պարբերությունը:

Հց-հերց

 6.  Ի՞նչ է տատանումների լայնույթը: Ի՞նչ միավորներվ է այն արտահայտվում:

Տատանումների լայնույթը տատանվող մարմնի առավելագույն շեղումն է հավասարակշռության դիրքից: Տատանումների լայնույթը արտահայտվում է երկարության միավորներով՝ կիլոմետրով (կմ), մետրով (մ), սանտիմետրով (սմ) և այլն:

7.  Ի՞նչ է տատանումների հաճախությունը: Ինչ միավորներով է այն արտահայտվում

Տատանումների հաճախությունը(ν) մեկ վայրկյանում կատարվող տատանումների թիվն է։ Հաճախությունը արտահայտվում է հերցով (Հց):

 8.  Ո՞ր հաճախությունն է կոչվում 1 Հց:

Եթե տատանումների հաճախկությունը 1 Հց է նշանակում է, որ յուրաքանչյուր վայրկյանում տատանվող մարմինը կատարում է 1 տատանում:

 9.  Քանի՞  Հց է 1 կՀց-ը, 1 ՄՀց-ը, 1 ԳՀց-ը:

1կՀց=10³ Հց

1ՄՀց=10⁶ Հց

1ԳՀց=10⁹Հց

10. Ինչպե՞ս են որոշում տատանումների պարբերությունը և հաճախությունը:

Մաթեմատիկական ճոճանակի տատանումներն օդի դիմադրության պատճառով մարող բնույթ են կրում, դրանց լայնույթն աստիճանաբար նվազում է, և, ի վերջո, ճոճանակը կանգ է առնում:

11.Որո՞նք են տատանումների մարման պատճառները:
Տատանումների մարման պատճառներն են օդի դիմադրության ուժը և շփման ուժը։

12. Ի՞նչ պայմաններում ճոճանակի տատանումները կլինեն չմարող:

13.Ինչո՞ւ են ճոճանակը անվանում տատանողական համակարգ:
Ճոճանակը համարում են տատանողական համակարգ, որովհետև ճոճանակ ասելով հասկանում ենք թելը, նրանից կախված գնդիկը և Երկիրը։

14. Ի՞նչ է մաթեմատիկական ճոճանակը:
Եթե թելը շատ ավելի թեթև է, քան գնդիկը և նրա երկարությունը ավելի մեծ է, քան գնդակի տրամագիծը, կոչվում է մաթեմատիկական ճոճանակ։

15. Ի՞նչ է զսպզնզկավոր ճոճանակը:
Զսպանակավոր ճոճանակատը դա մի զսպանակ է, որի մի ծայրը ամրացված է անշարժ մի տեղից, իսկ մյուս ծայրից ամրացված է բեռ։

16.Ո՞ր տատանումներն են անվանում ազատ: Բերել օրինակներ:
Հավասարակշռության վիճակից դուրս բերված գնդիկը կամ բեռը տատանվում են ինքնուրույն, այն է՝ շեղման հետևանքով ներքին ուժերի ազդեցությամբ, երբ արտաքին ուժերը բացակայում են։ Այդ տատանումները համարում են ազատ։

17.Ո՞ր տատանումներն են կոչվում սեփական:

18.Ո՞ր տատանումներն են կոչվում հարկադրական: Բերել օրինակներ:
Տատանողական համակարգի վրա ազդող արտաքին ուժերը ժամանակից կախված փոփոխվում են որոշակի պարբերությամբ։ Այդ ուժերի ազդեցությամբ կատարվող տատանումները կոչվում են հարկադրական։

ԼԱԲՈՐԱՏՈՐ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

Դաս 11.    (27.11-01.12)   

Թեմա՝

§18. ԼԱԲՈՐԱՏՈՐ ԱՇԽԱՏԱՆՔ 2

§19․ Շարժվող ջրի եվ քամու էներգիայի օգտագործումը

1. Բացատրեք «էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր» արտահայտության իմաստը:

Էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր նշանակում է ստանալ էներգիայի այն ձևով, որով բնությանը վնաս չես կրում կամ վնաս կրում ես, բայց շատ փոքր քանակությամբ։ Որպես էներգիայի էկոլոգիապես մաքուր աղբյուր կարելի է օգտագործել բնության ռեսուրսները։

2. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում ջրի էներգիան: Բերեք օրինակներ:

Ջրային էներգիան, որը հայտնի է նաեւ որպես ջրածին, հոսում է հոսող կամ ընկնող ջրի էներգիայից։ Այն վերականգնվող եւ կայուն էներգիայի աղբյուր է, որն օգտագործվում է դարեր շարունակ։ Ջրային էներգիայի օգտագործման նպատակը ներառում է’ Էլեկտրամատակարարում, Վերականգնվող էներգիայի աղբյուր, Ջերմոցային գազերի արտանետումների նվազում, Ջրամատակարարում եւ ոռոգում, Ջրհեղեղի կառավարում, Ժամանց եւ զբոսաշրջություն, Բազային հզորություն, Էներգախնայողության պահեստամասեր:

3. Ի՞նչ նպատակով են օգտագործում քամու էներգիան: Բերեք օրինակներ:

Քամու էներգիան ծառայում է տարբեր նպատակների եւ առաջարկում է բազմաթիվ առավելություններ: Ահա մի քանի կարեւոր նպատակներ եւ օրինակներ, թե ինչպես է օգտագործվում քամու էներգիան Էլեկտրամատակարարում, Վերականգնվող էներգիայի աղբյուր և այլ տարբեր բաներ։

4. Որո՞նք են հիդրոէլեկտրակայանների և հողմաէլեկտրակայանների առավելություն- ներն ու թերությունները:

Թերությունները
Հողօգտագործման խնդիրները և համայնքների տեղահանումը։
Կայքին հատուկ, որոշ շրջաններում սահմանափակող տեղակայումը:
Սահմանափակ հարմար վայրեր լայնածավալ բույսերի համար:
Քամու օրինաչափությունների պատճառով ընդհատում և փոփոխականություն:
Բարձր նախնական շինարարական ծախսեր.
Կախվածություն ջրի առկայությունից.
Վայրի բնության կենսամիջավայրերի վրա ազդող հողօգտագործման պահանջները:
Տեսողական և աղմուկի ազդեցությունը լանդշաֆտների և համայնքների վրա:

Առավելություններ

Վերականգնվող և կայուն էներգիայի աղբյուր:
Շարունակական տեխնոլոգիական առաջընթաց՝ արդյունավետության։
Ջերմոցային գազերի ցածր արտանետումներ։
Հիմնական բեռնվածությամբ էներգիայի արտադրություն:
Երկար կյանքի ցիկլ բազմաֆունկցիոնալ ջրամբարներով:
Աշխատատեղերի ստեղծում և հողօգտագործման արդյունավետություն։
բարձրացման համար:
Վերահսկվող էներգիայի արտանետում և պահեստավորման ներուժ:
Մաքուր և վերականգնվող էներգիա:
Արագ տեղակայում և ապակենտրոնացված արտադրություն:

Պարապմունք 22.

Թեմա՝ Հանրահաշվական կոտորակներ

Հանրահաշվական կոտորակ կոչվում է A/B տեսքի արտահայտությունը, որտեղ A-ն որևէ բազմանդամ է, իսկ B-ն՝ ոչ զրոյական բազմանդամ:
Հիշեցում․ Բազմանդամ կոչվում է  միանդամների գումարը։

Բերենք մի քանի հանրահաշվական կոտորակների օրինակներ․
x/4
(a+b)/a
-5/(a+b+c+d) 
(a+b)/(a-b)

Հանրահաշվական կոտորակները օժտված են մի քանի հատկություններով․

Այսինքն.
I հատկություն
հանրահաշվական կոտորակի հայտարարի մեկը կարել է անտեսել։
Տես օրինակը․ (a+b)/1=a+b

II հատկություն․
հանրահաշվական կոտորակը չի փոխվում, երբ համարիչը և հայտարարը բազմապատկում ենք ոչ զրոյական նույն բազմանդամով։
Տես օրինակը․
(a+b)/(a-b)=(a+b)(d+2)/(a-b)(d+2)

III հատկություն․
հանրահաշվական կոտորակի առջևում դրված մինուս նշանը կարելի է տեղաշարժել համարիչ կամ հայտարար։
Տես օրինակը․
-(a+b)/(c+d)=(a+b)/-(c+d)

Հարցեր և առաջադրանքներ

1.Ի՞նչ է բազմանդամը, բերեք օրինակներ։
Բազմանդամ կոչվում է  միանդամների գումարը

2.Ի՞նչ է հանրահաշվական կոտորակը, բերեք օրինակներ։
Հանրահաշվական կոտորակ կոչվում է A/B տեսքի արտահայտությունը, որտեղ A-ն որևէ բազմանդամ է, իսկ B-ն՝ ոչ զրոյական բազմանդամ:

3.Հանրահաշվական կոտորակները ի՞նչ հատկությամբ են օժտված, օրինակներով ցույց տվեք։

I հատկություն
հանրահաշվական կոտորակի հայտարարի մեկը կարել է անտեսել։

II հատկություն․
հանրահաշվական կոտորակը չի փոխվում, երբ համարիչը և հայտարարը բազմապատկում ենք ոչ զրոյական նույն բազմանդամով։

III հատկություն․
հանրահաշվական կոտորակի առջևում դրված մինուս նշանը կարելի է տեղաշարժել համարիչ կամ հայտարար։

4.Կրճատեք կոտորակները․

ա) 1/2 բ) 2/3 գ) 3/14 դ) 64/231

5.Օգտագործելով հանրահաշվական կոտորակի հատկությունը, գրեք կոտորակը բազմանդամի տեսքով․

ա) x – 1 բ) 3x + y գ) x^2 + 3xy – y^2

6.Կոտորակները բերեք ընդհանուր հայտարարի․

ա) 10/15, 12/15 բ) 21/28, 36/28 գ) 8/9, – 5/9
դ) 28/35, – 15/35 ե) 4/6, 5/6 զ) 13/14, 12/7
է) 7/9, – 15/9 ը) 2/5, – 5/10 թ) 9/30, 8/30

7.Կրճատեք կոտորակները․

ա) (x + y) / 2ax բ) 1 գ) 2/5

8.Կրճատեք կոտորակները․

ա) (x + y) / 2 բ) (a + b) / 2a գ) (m – n)/2mn

Մեխանիկական էներգիայի փոխակերպումները:

Թեմա՝

§17.Մեխանիկական էներգիայի փոխակերպումները:

Մեխանիկական էներգիայի պահպանման օրենքը:

1.Որ մեծությունն է կոչվում մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիա:
Մարմնի կինետիկ և պոտենցիալ էներգիանների գումարը կոչվում է մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիա։

2.Ինչպես է փոխվում ազատ անկում կատարող մարմնի՝

   ա. կինետիկ էներգիան;
աճում է
  բ. պոտենցիալ էներգիան; 
նվազում է
գ. լրիվ էներգիան:
պահպանվում է՝ մնում է հաստատուն։

3. Ձևակերպել լրիվ մեխանիկական էներգիայի պահպանման օրենքը:
Դիմադրության և շփման ուժերի բացակայությմբ մարմնի լրիվ մեխանիկական էներգիան շարժման ընթացքում մնում է հաստատուն․ պահպանվում է։

4. Ինչ պայմանների դեպքում է պահպանվում մարմնի  լրիվ մեխանիկական էներգիան:
Դիմադրության և շփման ուժերի բացակայության դեպքուն։

5. Ինչպես է փոխվում համակարգի  լրիվ մեխանիկական էներգիան, երբ այնտեղ գործում են շփման ուժերը:
Մեխանիկական էներգիան նվազում է, բայց չի կորչում, այն փոխակերպվում է ներքին էներգիայի։

6. Ինչու հնարավոր չէ ստեղծել հավերժական շարժիչ: 
Որովհետև առանց էներգիայի աղբյուրի հնարավոր չէ ունենալ հավերժական շարժիչ՝ էներգիաի պահպանման օրենքի համաձայն

 Լուծել հետևյալ խնդիրները.

1. Ի՞նչ արագությամբ պետք է շարժվի 7,2տ զանգվածով մեքենան, որպեսզի նրա կինետիկ էներգիան հավասար լինի 8,1կՋ-ի:
   V=15մ/վ
   
2. Որքա՞ն է 50կգ զանգվածով մարմնի կինետիկ էներգիան, եթե նրա իմպուլսը 500կգ մ/վ է:
   2500Ջ
   
3. Որքա՞ն է նվազում 10կգ զանգվածով մարմնի պոտենցիալ էներգիան, երբ 100մ բարձրությունից այն իջնում է մինչև 80մ բարձրության:
   
4. Որքա՞ն է նվազում 10կգ զանգվածով մարմնի պոտենցիալ էներգիան, երբ 100մ բարձրությունից այն իջնում է մինչև 80մ բարձրության:
   E_պ1-E_պ2=1960Ջ
   
5. Առաջին մարմնի բարձրությունը գետնից 5 անգամ մեծ է երկրորդ մարմնի բարձրությունից, իսկ զանգվածը 2 անգամ փոքր: Քանի անգամ է առաջին մարմնի պոտենցիալ էներգիան մեծ երկրորդ մարմնի պոտենցիալ էներգիայից:
   2,5
   

§16.Պոտենցիալ էներգիա

Սովորել էջ 49-50
§16.Պոտենցիալ էներգիա

1.Ո՞ր մեծությունն է կոչվում էներգիա:

Այն ֆիզիկական մեծությունը, որը բնութագրում է մարմնի աշխատանք կատարելու ունակությունը, կոչվում էներգիա (E)

2.Բերել օրինակներ, որոնք ցույց են տալիս էներգիայի և աշխատանքի կապը:

1-ին փորձում գունդը դնում ենք սեղանին, այն  կպահպանի իր դադարի վիճակը, քանի որ նրա վրա ազդող ուժերը համակշռված են: Ուրեմն, այս դեպքում գունդն աշխատանք չի կատարում:

3.Ի՞նչ միավորով է չափվում էներգիան ՄՀ-ում:

Միավորների ՄՀ ում էներգիան նշանակում ենք Ջոուլով

4.Մեխանիկական էներգիայի ինչ տեսակներ գիտեք:

Էներգիան ունի տարբեր ձևեր` կինետիկ, պոտենցիալ, ջերմային, գրավիտացիոն, ձայնային, առաձգական, էլեկտրամագնիսական էներգիաները։

5.Ո՞ր էներգիան են անվանում կինետիկ:

Մարմնի շարժմամբ պայմանավորված էներգիան կոչվում է կինետիկ էներգիա:

Հետևյալ սահմանումից կարելի է եզրակացնել, որ եթե մարմնի արագույթյունը լինի զրո, ապա կինետիկ էներգիան նույնպես կզոյանա: Այսինքն մարմնին կինետիկ էներգիայով օժտելու համար հարկավոր է նրան հաղորդել որոշակի արագույթյուն:

6.Ի՞նչ մեծություններից է կախված մարմնի կինետիկ էներգիան:

Կինետիկական Էներգիան կախված է, միայն մարմնի զանգվածից և տվյալ պահին նրա արագությունից:

7. Ի՞նչ բանաձևով է որոշվում մարմնի կինետիկ էներգիան:

S0=v2/2a

8. Ե՞րբ է մարմնի կինետիկ էներգիան զրո:

մարմնի կինետիկ էներգիան զրո է երբ մարմինը դադարի վիճակում է

9. Ինչպե՞ս է փոխվում մարմնի կինետիկ էներգիան ՝

   ա. հավասարաչափ շարժման դեպքում,

   բ.  հավասարաչափ արագացող շարժման դեպքում,

   գ.  հավասարաչափ դանդաղող շարժման դեպքում:

10.Որ էներգիան են անվանում պոտենցիալ:

11.Բերեք պոտենցիալ էներգիայով օժտված մարմինների օրինակներ:

Ձգողականության ուժը լուսնի և Երկրի միջև:

12.Ինչ բանաձևով է որոշվում Երկրից որոշակի բարձրությամբ մարմնի պոտենցիալ էներգիան:

 Ep=mgh

13.Փոխվում է արդյոք Երկրի մակերևույթին զուգահեռ թռչող մարմնի պոտենցիալ էներգիան:

Այն հավասար է մարմնի զանգվածի, ազատ անկման արագացման և մարմնի անցած բարձրության արտադրյալին:

14.Մարմինն ընկնում է որոշակի բարձրությունից: Ինչպես է փոխվում նրա պոտենցիալ էներգիան անկման ընթացքում:

Մարմնի ծանրության ուժով պայմանավորված պոտենցիալ էներգիան հավասար է մարմինը մինչև զրոյական մակարդակ տեղափոխելիս ծանրության ուժի կատարած աշխատանքին։

15.Ինչպես կարելի է համոզվել, որ սեղմված զսպանակն օժտված է պոտենցիալ էներգիայով:

Եթե նա սեղմված է, ուրեմն նրա վրա ուժ է գործադրվում հետևաբար նա օժտված է պոտենցյալ էներգիայով:

16.Կատարելով անհրաժեշտ չափումներ՝ հաշվեք սեղանին դրված որևէ առարկայի պոտենցիալ էներգիան հատակի նկատմամբ:

Ռեակտիվ շարժում

1. Ո՞ր շարժումն է կոչվում ռեակտիվ;           

Ռեակտիվ շարժում  են անվանում այն շարժումը, որի դեպքում մարմնից որոշակի արագությամբ նրա մի մասի անջատման հետևանքով մնացած մասը շարժվում է հակառակ ուղղությամբ:                   

2. Բերել ռեակտիվ շարժման օրինակներ:

3. Ի՞նչ կառուցվածք ունի հրթիռը:

Հրթիռը կազմված է երկու հիﬓական մասից` պատյանից և վառելանյութից : Այրման խցիկում վառելանյութի այրուﬕց առաջանում է բարձր ջերմաստիճանի և ﬔծ ճնշման գազ: Շնորհիվ  այդ գազի և շրջապատի ճնշուﬓերի ﬔծ տարբերության՝ գազը հզոր շիթով դուրս է գալիս պատյանի ելքի հատուկ ձևի փողրակով՝ փքանցքով: Վերջինիս դերը արտահոսող գազի արագության ﬔծացուﬓ է:

4․ Բացատրեք, թե ինչպես է շարժվում հրթիռը։

Հրթիռը շարժվում է տարածության մեջ հրթիռային մասի սեփական զանգվածի արտանետման ընթացքում ծագող ռեակտիվ քարշուժի շնորհիվ:

5. Կարո՞ղ է արդյոք հրթիռը շարժվել անօդ տարածությունում։ Իսկ կարո՞ղ է հրթիռն արգելակել  տիեզերքում (անօդ տարաությունում): Ինչպե՞ս:

ոչ

6․ Ի՞նչ գիտեք տիեզերագնացության հաջողությունների մասին։

7. Կարո՞ղ է արդյոք իդեալական հարթ հորիզոնական սառույցի վրա կանգնած մարդը տեղից շարժվել՝

Այո
այոորևէ  ձևով չհրվելով սառույցից։

                                                                                                                                                 Թեմային կցվող տեսանյութ՝  Как летает ракета?

  Սովորել Է. Ղազարյանի դասագրքից (էջ 39-43):

Լուծել հետևյալ խնդիրները՝

Կրկնել տեսական մասը` (§11. և  §12.)

Լուծել հետևյալ խնդիրները.

1.Երկու մարմին շարժվում են իրար ընդառաջ: Առաջին մարմնի զանգվածը 2կգ է, իսկ արագությունը՝ 3մ/վ: Երկրորդ մարմնի զանգվածը 4կգ է, իսկ արագությունը՝ 2մ/վ: Որքան է այդ մարմինների համակարգի լրիվ իմպուլսը և ինչպես է այն ուղղված:

3մ/վ-2մ/վ=1մ/վ
6կմ1մ/վ<-

2. 9գ զանգվածով և 500մ/վ արագությամբ թռչող գնդակը հարվածում է հարթ սեղանին դրված 600 գ զանգվածով չորսուին և խրվում-մնում նրա մեջ: Ինչ արագություն ձեռք կբերի չորսուն: Շփումը սեղանի և չորսուի միջև անտեսել:

Գնդակը՝ խփվելով չորսուին, փոխանցում է իր ամբողջ արագությունը չուրսուին, ինչը նշանակում է, որ խփվելուց հետո՝ գնդակի իմպուլսը՝ 0 — է, իսկ չորսուի իմպուլսը՝ 300ն/վ։

3. Կրակելիս 3,4 գ զանգվածով գնդակն  ինքնաձիգի փողից դուրս է թռչում 900մ/վ արագությամբ: Կրակոցից անմիջապես հետո ինչ արագություն ձեռք կբերի ինքնաձիգը, եթե զինվորը նրա խզակոթն ամուր չսեղմի ուսին: Ինքնաձիգի զանգվածը 3,6 կգ է:

3,4գ 900մ/վ / 3,6կգ

Խնդիրներ

1.Որքան կտևի 500մ բարձրությունից թողած մարմնի անկումը:

2.Ինչ արագություն կունենա 500մ բարձրությունից ցած ընկնող մարմինը գետնին հարվածելու պահին:

3.Ինչ արագությամբ են շարժվում անվադողի եզրակետերը, եթե անվադողի շառավիղը 60սմ է, իսկ պտտման հաճախությունը 8 վ(-1):

4.Երկրագունդը Արեգակի շուրջը պտտվում է գրեթե շրջանագծային ուղեծրով: Երկրագնդի հեռավորությունը Արեգակից մոտավորապես 150 000 000 կմ է: Ինչ արագությամբ է Երկիրը պտտվում Արեգակի շուրջը: 1 տարվա տևողությունն ընդունել 365,26 օր:

v=107,457.7կմ/ժ

§ 5. Ազատ անկում: Ազատ անկման արագացում: § 6 . Հավասարաչափ շարժում շրջանագծով:

1.Ձևակերպել Գալիլեյի օրենքը:

Բոլոր մարմինները երկրի ձգողության ազդեցությամբ ընկնում են նույն արագացմամբ:

2.Որ երևույթն են անվանում ազատ անկում:

Ազատ անկումը երկրի ձգողականությունը վրա ազդող միակ ուժն է։

3.Ինչպես կարելի է համոզվել, որ ազատ անկումը հավասարաչափ արագացող է:

Երկիր մոլորակի ձգողական ուժը ազդում է բոլոր մարմինների վրա և հաղորդում է նրանց նույն արագացումը, և այդ ուժը հաստատուն է։

4.Նկարագրել  Գալիլեյի օրենքի ճշմարտացիությունը հաստատող փորձերը:

Վերցնել մոտ 1 մ երկարությամբ ապակե խողովակ, որը մի կողմից փակ է, իսկ մյուս կողմից ծորակ ունի, և որի մեջ դրված են կապարե գնդիկ, խցան և փետուր: Սկզբում  խողովակը պահում են ուղղաձիգ դիրքով, հետո այն արագ շրջում են 180°-ով:

5.Ինչի է հավասար ազատ անկման արագացումը և ինչպես է այն ուղղված:

g=9,8մ/վ²

6.Գրել  ազատ անկման բանաձևերը:

S=gt²/2

7.Որ շարժումն են անվանում   շրջանագծային հավասարաչափ շարժում:

Այն շարժումը, որի հատագիծը շրջանագիծ է։

8.Ինչ ուղղություն և մեծություն ունի արագությունը շրջանագծային հավասարաչափ շարժման դեպքում: Բերել օրինակներ:

Շրջանագծի յուրաքանչյուր կետում մարմնի շարժման ակնթարթային ուղղությունը համընկնում է այդ կետով շրջանագծին տարված շոշափողին:

9.Ինչ է պտտման պարբերությունը:

Պտտման պարբերություն է կոչվում այն ժամանակը, որի ընթացքում շրջանագծով հավասարաչափ շարժվող մարմինը կատարում է մեկ լրիվ պտույտ։

10.Ինչ է պտտման հաճախությունը,և որն է նրա միավորը: 

Պտտման հաճախականություն են անվանում այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է միավոր ժամանակամիջոցում մարմնի կատարած պտույտների թվին: 

Պտտման պարբերությունը սովորաբար նշանակում են T տառով։

11.Գրել և բացատրել պտտման պարբերության և հաճախության կապն

արտահայտող բանաձևը:

Պտտման պարբերությունը որոշելու համար անհրաժեշտ է N թվով պտույտներ կատարելու վրա ծախսված ժամանակը բաժանել պտույտների թվի վրա.

T=t/N

12.Ինչպես կարելի է հաշվել շրջանագծով հավասարաչափ շարժվող մարմնի արագությունը,եթե հայտնի են շրջանագծի շառավիղը և պտտման պարբերությունը կամ պտտման հաճախություն:   

Խնդիրներ՝ 

1.Որքան կտևի 500մ բարձրությունից թողած մարմնի անկումը:

2.Ինչ արագություն կունենա 500մ բարձրությունից ցած ընկնող մարմինը գետնին հարվածելու պահին:

3.Ինչ արագությամբ են շարժվում անվադողի եզրակետերը, եթե անվադողի շառավիղը 60սմ է, իսկ պտտման հաճախությունը 8 վ(-1):

4.Երկրագունդը Արեգակի շուրջը պտտվում է գրեթե շրջանագծային ուղեծրով: Երկրագնդի հեռավորությունը Արեգակից մոտավորապես 150 000 000 կմ է: Ինչ արագությամբ է Երկիրը պտտվում Արեգակի շուրջը: 1 տարվա տևողությունն ընդունել 365,26 օր:

Լրացուցիչ ինֆորմացիա. Գալիլեո Գալիլեյ(1564-1642):

Իտալացի նշանավոր ֆիզիկոս և աստղագետ:

Առաջինն է կիրառել բնության հետազոտման փորձնական մեթոդը: Հայտնաբերել է մարմնի անկման և իներցիայի օրենքները: Ստեղծել է դիտախողովակ, դրանով կատարել է աստղագիտական դիտումներ:

Սովորել՝ Է. Ղազարյանի դասագրքից.  §5;  §6  (էջ 13-20):

Պատրաստել ուսումնական նյութ էջ18-ի «Հետաքրքիր է իմանալ»; «Արիստոտելից մինչև Գալիլեյ»; «Քարն ու փետուրը միաժամանակ»; «Պարբերական և պարբերություն» կամ «Գալիլեո Գալիլեյ» թեմաներից որևէ մեկի շուրջ:

Հավասարաչափ արագացող շարժում: Արագացում:

1.Որ անհավասրաչափ շարժումն է կոչվում հավասարաչափ արագացող:

Մարմնի շարժումը կոչվում է հավասարաչափ արագացող, եթե այդ շարժման արագությունը կամայական հավասար ժամանակամիջոցներում փոփոխվում է նույն չափով։

2. Որ ֆիզիկական մեծությունն է կոչվում հավասարաչափ արագացող շարժման արագացում:

Այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է մարմնի շարժման արագության փոփոխության և այն ժամանակամիջոցի հարաբերությանը, որի ընթացքում կատարվել է այդ փոփոխությունը, կոչվում է հավասարաչափ արագացող շարչման արագացում։

3.Ինչ է ցույց տալիս արագացումը: Որն է արագացման միավորը, և ինչպես է այն սահմանվում: Գրել բանաձևը:

Արագացումը սովորաբար նշանակում են a տառով(լատիներեն «ակսելերատիո» արագացում բառից)։ Եթե մարմնի արագությունը աճելով 0-ից, t ժամանակի ընթացքում հավասարվում է v-ի, ապա 

a=v/t

4.Ինչպես է ուղղված հավասարաչափ արագացող շարժման արագացումը  երբ՝

ա. մարմինը շարժումն սկսում է դադարի վիճակից,

բ. մարմնի արագությունը, նվազելով դառնում է զրո:

5.Հավասարաչափ շարժման ճանապարհի և արագության բանաձևը:

V=s/t

6.Հավասարաչափ արագացող շարժման արագության և ճանապարհի բանաձևը,:

V=at S=vt

7.Որքան է հավասարաչափ շարժման արագացումը:

Հավասարաչափ շարժման արագացումը 0 է։

Կինեմատիկա

1. Շարժում: Ի՞նչ է մեխանիկական շարժումը: (Անցյալ տարվա դասընթացի կրկնություն):

Ժամանակի ընթացքում մարմնի դիրքի փոփոխությունն այլ մարմինների նկատմամբ կոչվում է մեխանիկական շարժում:

2.Ինչ է ուսումնասիրում կինեմատիկան:

Մեխանիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է մարմինների շարժումնները՝ առանց պատճառների քննարկման, կոչվում է կինեմատիկա:

3. Շարժման հարաբերականությունը: 

Կամայական շարժման գլխավոր առանձնահատկությունը նրա հարաբերականության մեջ է:

4.Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում հաշվարկման համակարգը: Հաշվարկման մարմին:

Հաշվարկման մարմին կոչվում է այն մարմինը, որի նկատմամբ դիտարկում են այլ մարմինների դիրքերը։

5.Ի՞նչն են անվանում շարժման հետագիծ (թվարկել տեսակները ):

Այն գիծը որով շարժվում է մարմինը տվյալ հաշվարկման համակարքում կոչվում է շարժման հետագիծ

6.Ի՞նչն են անվանում մարմնի անցած ճանապարհ: Ճանապարհի միավորը:

Հետագծի այն տեղամասի երկարությունը, որով շարժվել է մարմինը որոշակի ժամանակամիջոցում, կոչվում է այդ ժամանակամիջոցում մարմնի անցած ժանապարհ:

7.Ինչո՞վ է տարբերվում հետագիծը մարմնի անցած ճանապարհից:

Հետագիծը ցույց է տալիս տվյալ մարմնի շարժման ուղին, իսկ հետագծի որոշ հատվածի երկարությունը ճանապարհն է։

8.Ո՞ր շարժումն են անվանում հավասարաչափ և որը՝ անհավասարաչափ: (Բերել ձեր շուրջը առօրյայում, կենցաղում հավասարաչափ և անհավասարաչափ շարժման օրինակներ):

Այն շարժումը, որի ընթացքում մարմինը կամայական հավասար ժամանակամիջոցներում անցնում է հավասար ճանապարհներ, կոչվում է հավասարաչափ շարժում:

9.Ո՞ր մարմինն են անվանում հաշվարկման մարմին:

Այն մարմինը, որի նկատմամբ դիտարկվում է այլ մարմիների շարժումը, կոչվում է հաշվարկման մարմին:

10. Արագություն, արագության միավորը: Բացի թվային արժեքից էլ ինչով է բնութագրվում մարմնի արագությունը: Վեկտորական և սկալյար մեծություններ;

Սկալյարներ կոչվում են այն ֆիզիկական մեծությունները, որոնք բնութագրվում են միայն թվային արժեքով՝ արտահայտված համապատասխան միավորով։
Վեկտորներ կոչվում են այդ ֆիզիկական մեծությունները, որոնք բնութագրվում են ոչ միայն թվային արժեքով, այլև ուղղությամբ։

10.Ո՞ր շարժումն է կոչվում անհավասարաչափ: Բերել օրինակներ:

Երբ հավասար ժամանակամիջոցներում անցնում է անհավասար ճանապարհներ։

11.Սահմանել անհավասարաչափ շարժման միջին արագություն:

Մարմնի անցած ճանապարհի և այդ ճանապարհն անցնելու ժամանակի հարաբերությունն անվանում են մարմնի միջին արագություն։

12.Գրել միջին արագության բանաձևը:

v = s : t

13.Ի՞նչ ֆիզիկական իմաստ ունի անհավասարաչափ շարժման միջին արագությունը:

Անհավասարաչափ շարժման միջին արագությունը հավասար է այն հավասարաչափ արժման արագությանը, որի դեպքում շարժվող մարմինը նույն s տեղափոխությունը կատարում է նույն t ժամանակում, ինչ անհավասարաչափ շարժման դեպքում։

14.Ի՞նչ է ակնթարթային արագությունը:

Մարմնի շարժման ակնթարթային արագություն հետագծի որևէ կետում կոչվում է ֆիզիկական մեծությունը, որը հավասար է այդ կետին հարող շատ փոքր տեղամասում արժման միջին արագությանը։